Van het gas af!
De energietransitie is aanstaande. Niemand kan er meer omheen. Maar wat betekent deze grootschalige omslag naar duurzame energiebronnen voor de schade-expert? Dit najaar vond de jaarlijkse Preventiedag van onderlinge verzekeraars plaats, met als thema ‘Van het gas af’. In deze longread de impact van de energietransitie, de risico’s van hout gestookte kachels en het brandgevaar van nieuwe isolatiematerialen.
In de statige Buitenplaats Sparrendaal in Driebergen bijt Stijn Schlatmann, meewerkend voorman bij adviesbureau Blue Terra, de spits af. "Energietransitie is een hot onderwerp. Er is een geweldige versnelling aan de gang. Na het Parijs-akkoord is de regering met een reductie van maar liefst 49% gekomen in 2049, dat is wel een hele grote stap. Dat zijn geen kleine procentjes. We moeten het fundamenteel echt anders gaan doen."
Veranderende risicoanalyse
De grootschalige overschakeling naar duurzame energiebronnen heeft volgens Stijn grote gevolgen voor de verzekeringsbranche. "Nu we massaal tot andere systemen overgaan, verandert de risicoanalyse. Elektriciteit is vaak oorzaak van brand. Jammer dat gas CO2 uitstoot, want weinig is zo betrouwbaar en veilig als aardgas."
Maar wat is nu precies de impact van deze omschakeling naar andere energiebronnen?
Stijn legt het probleem van de uitstoot van broeikasgassen heel praktisch uit. "Een gemiddelde cv-ketel stoot zestig kilo CO2 per week uit. Dat vliegt nu direct de lucht in, maar als je dat met vuilniszakken naar buiten zou moeten dragen, kun je je voorstellen hoe veel dat feitelijk wel niet is."
“Jammer dat gas CO2 uitstoot, want weinig is zo betrouwbaar en veilig als aardgas.”
Sheets & staafdiagrammen
Stijn maakt aan de hand van sheets van een opwarmende aarde en staafdiagrammen duidelijk dat het energieprobleem immens is. "Al onze energie zit onder de grond. Je ziet het niet, maar er liggen overal kabels. Wereldwijd jagen we met onze auto’s, industrie, verwarming, met onze hele leefstijl CO2 met een razend tempo erdoorheen. Fossiele brandstof dat de aarde in 50 miljoen jaar tijd heeft opgebouwd. En het is nog lang niet op." Door nieuwe technologie kan er steeds dieper worden geboord en schaliegas is enorm in opkomst in de Verenigde Staten. "Schaarste van energie", betoogt Stijn, "is het probleem niet. Er is schaarste aan emissies. De aarde warmt op. En dat is een geweldige uitdaging."
Big business
Het politieke en maatschappelijke landschap verandert ook snel. "In 2013 was er een trendbreuk. Ngo’s, overheid en industrie gingen aan tafel. Het Energieakkoord was geboren." Dankzij de rap ontwikkelende technologie zijn de kostprijzen van hernieuwbare energie snel gedaald. "Dat biedt volop kansen voor het bedrijfsleven. Duurzaamheid is big business geworden. Bij bedrijven is het gevoel gekomen dat we nu echt wat moeten gaan doen. En die hele energietransitie heeft gevolgen voor de schadeverzekeringsmarkt. Risicoanalyse en risicopreventie veranderen even hard als de ontwikkelingen in de energiesector."
“Bij bedrijven is het gevoel dat we nu echt wat moeten gaan doen.”
Groot optimisme
Als oplossing van de energietransitie ligt elektrificatie het meest voor de hand. Met zonne- en windenergie en het elektrificeren van het wegverkeer, de industrie en het energiegebruik van huishoudens moet de doelstelling van 95% CO2-reductie in 2050 gaan lukken. "Er blijkt een redelijke match te zijn. Gemiddeld genomen heffen wind en zon elkaar redelijk op; het compenseert elkaar aardig. De piekverschillen in dag en nacht en van week op week zijn met nieuwe batterijen weg te regelen." Tennet is, volgens Stijn, "vrij optimistisch" dat we op grote schaal elektriciteit kunnen verduurzamen. "Vanaf 2023 krijgen we er elk jaar 1000 megawatt duurzame energie bij. We bouwen de Noordzee vol en weilanden worden vol gelegd met zonnepanelen. Er heerst groot optimisme." En dat is hard nodig, want uit de presentatie van Stijn blijkt dat Nederland op termijn dertig tot veertig megawatt hernieuwbare energie nodig heeft als ook de industrie van het gas af gaat.
Rook uit de schoorsteen: fout!
Een deel van de energietransitie kan worden ingevuld door moderne houtkachels. "Verstoken van brandhout is klimaatneutraal. Een juiste verbranding is echter cruciaal."
In de uitgebreide presentatie van Joris Groot Zevert van kachelleverancier Heide Smid blijkt dat veilige houtverbranding in huis volledig afhangt van de stoker. "Stook je niet goed, dan krijg je extreem veel creosootaanslag in het rookkanaal en de kap. Dat is een direct gevaar voor schoorsteenbrand."
Piepschuim & plastic
Er zijn volgens Joris Groot Zevert vier factoren van belang om het risico op brand bij houtkachels te verkleinen. Zo is niet alleen het stookgedrag van invloed op risicobeperking, maar ook een juiste installatie, een goedgekeurde haard en goed brandhout. "Mensen gooien de gekste dingen in hun kachels. Van piepschuim tot plastic materialen. Dat kan een veel grotere verbrandingstemperatuur hebben, waardoor er brand kan ontstaan." Alleen het gebruik van droog hout, dat ten minste twee jaar overdekt in de open lucht is gedroogd, is geschikt voor houtkachels. "Als je rook uit een schoorsteen ziet komen, weet je dat het fout zit."
Zonde
Ook goede ventilatie en beluchting is van groot belang om schoorsteenbrand te voorkomen. "Een mens heeft 15 m3 lucht nodig; een kilogram hout heeft 10 m3 nodig. Dat lijkt weinig, maar is heel veel." Een veilige haard is daarom aangesloten op een eigen luchttoevoer, bijvoorbeeld via de kruipruimte. "Een raampje openen is niet genoeg. Ventileren doe je van twee kanten." Tot slot moeten schade-experts ook oog hebben voor de juiste installatie. Niet alleen de condities van het rookkanaal, ook de juiste uitmondingsplek is van belang. "Een rieten dak zonder vonkbescherming is vragen om brand." Ondanks mogelijk brandgevaar blijft Joris met verve pleiten voor grootschalige inzet van houtkachels om bij te dragen aan het klimaatprobleem. "Hout is biomassa en dat is CO2-neutraal. Er is zoveel hout in Nederland dat nu wegrot in de bossen. Hartstikke zonde!"
Laat u adviseren!
Ook Johan Bijvank van Etexgroup/Promat, een bedrijf gespecialiseerd in brandpreventie, wijst op het brandgevaar in rookkanalen. "Er wordt ongelooflijk veel verkeerd geïnstalleerd. Of verkeerd gestookt. In beide gevallen kan een schoorsteenbrand al snel het gevolg zijn. Zijn advies is daarom simpel, maar doeltreffend: Laat u adviseren, altijd. Het is maatwerk en dat moet je per keer bekijken."
"Er zijn twee heel verschillende situaties. Je hebt de normale stooktemperatuur en de kortere, maar veel heftigere brandtemperatuur. Dan ontstaan de problemen." Het probleem zit, volgens Johan, vooral in de brandbare materialen die te dicht bij de buis zijn gemonteerd. "Er moet minstens vijf centimeter afstand zijn vanwege de warmtestraling."
De schade-expert moet vooral waakzaam zijn op oude bedrijfspanden en woningen met houten vloeren. Buizen moeten volgens Europese normen zijn getest. En die moeten ook uiterst zorgvuldig zijn gemonteerd. "En daar gaat het vaak fout. Soms past het net niet en dan wordt er wat geïmproviseerd." Ook is er een enorm tekort aan vakkennis in de bouwwereld. "Ook dat gaat ten koste van de zorgvuldigheid. Bovendien is elke situatie anders. Laat u dus adviseren!"
“Soms past het net niet en dan wordt er wat geïmproviseerd.”
Brand ligt op de loer
Erik Overtoom van de Overtoom Brand Expertise Groep (OBEG) is branddeskundige bij uitstek. Na tien jaar technische recherche verliet hij de politie om fulltime brandonderzoek te doen. Hij had zijn inleiding de titel ‘Pelletkachels en houtvergassing: fijne stof tot nadenken’ meegegeven. "Dat is ook eigenlijk altijd mijn werk: stof tot nadenken." Overtoom gaat geregeld voor verzekeraars op pad. "Sommigen zaken zijn zo complex. En ik sta geregeld versteld van wat er allemaal kan gebeuren. Mensen kiezen veel te vaak voor gemak in plaats van voor veiligheid. Brand ligt dan op de loer."
Niets in de gaten
Een brand ontstaat, volgens Erik, meestal door een combinatie van factoren als brandgevoelige materialen, rookgassen en vonken. "Uiteindelijk zijn er ontzettend veel verschillende brandoorzaken te bedenken." Grondig onderzoek na een brand is dan ook hard nodig. "Ik onderzoek altijd het brandverloop. Hoe stond de wind? Waren er andere gebouwen in de omgeving in gevaar?" Met een foto van een boerderijbrand licht Erik zijn verhaal toe. Oorzaak: een hout gestookte kachel in de keuken. "Een buurvrouw zag rook boven het rieten dak uitkomen. Rondom de schoorsteen ontstond snel rookontwikkeling. De bewoners hadden niets in de gaten; er was geen uitval van elektriciteit."
Vonkengaas
Als Erik bevlogen naar de foto wijst, ziet de hele zaal de boosdoener. "Kijk maar eens goed naar het rookkanaal. Wat voor bevestigingsmaterialen zien jullie? Wat mis ik? Juist: vonkengaas." En die scherpe blik is vaak nodig voor het detecteren van de brandoorzaak. "Vaak moet ik minuscuul zoeken. Door heel scherp en gedetailleerd te kijken, kan ik uiteindelijk de oorzaak van een brand achterhalen. Soms is het letterlijk zoeken met de graafmachine in de vrieskou, het hele terrein door." Ook het rookkanaal moet minutieus worden onderzocht. De hoeveelheid vuil vertelt meer over de installatie. Erik’s conclusie is glashelder: deze brand moet het gevolg zijn geweest van warmteoverdracht in het ondeugdelijk geconstrueerde, dubbelwandige rookgasafvoerkanaal. Vonken zijn vervolgens uitgetreden op de rieten dakbedekking vanuit de kap terwijl er geen vonkengaas aanwezig was.
Ernstige blikken
Maar het werk als branddeskundige gaat niet alleen over onderzoek. Bij inspecties komt ook het sociale aspect kijken. "Neem bijvoorbeeld de rasechte superstokers. Deze mensen willen veel stoken zonder gedoe én zonder investeringen. Dan pak ik het heel subtiel aan. Ik ga met het hele gezin aan tafel. Op de vraag of zij als gezin middenin de nacht naar buiten moeten vluchten, krijg ik meestal wel ernstige blikken. Mensen zien het dan ineens: brand ligt op de loer!"
"Mensen kiezen veel te vaak voor gemak in plaats van voor veiligheid."
Anders, maar hoe?
Peter Spijkerman van Weever vertelt tot slot over de kansen van duurzaam bouwen. Hij licht onder meer de ‘cirkel van Weever’ toe. Het bedrijf verzorgt alles, van sloopwerkzaamheden tot energie en bouwen.
Weever draagt zo bij aan de wensen van de overheid dat de bouw in 2050 volledig energieneutraal en de bouwsector volledig circulair is. Maar wat is circulair bouwen precies? "Lineaire bouw handelt naar een tekort aan grondstoffen de komende decennia. Wie circulair bouwt, bouwt met het oog op stijgende waardeontwikkeling."
Woning van stro
Als laatste kwam Henk Schuring van EcoBo aan het woord over zijn duurzame woning van stro. Henk is onder andere bouwkundige en had zijn eigen duurzame woning gebouwd met stro als isolatiemateriaal. Hád, want de woning is in vlammen opgegaan. De oorzaak is niet te achterhalen geweest, maar naar alle waarschijnlijkheid was het pyrolyse. Henk vertelt zijn verhaal en het is duidelijk dat hij zijn woning vol passie heeft gebouwd en het verlies hem nog steeds verdriet doet.
Duurzaam en circulair
Gaat hij een volgende woning weer precies zo bouwen? Nee! Henk kwam er tot zijn grote schrik achter dat zijn duurzame woning helemaal niet circulair was. Waar na een brand van een ‘gewone’ woning twee tot drie containers nodig zijn om het puin te ruimen, waren er bij Henk tussen de twintig en dertig nodig om alles af te voeren. Henk zijn missie is dat zijn volgende woning zowel duurzaam als circulair is.
Het moet dus anders, maar hoe, dat is nog niet duidelijk.
Foto's: HesterHeleenFotografie
Was dit nuttig?