Te veel zelfstandigen met te weinig pensioen. Het staat hoog op de agenda van de politiek en er verschijnen steeds meer onderzoeken die inzicht geven in de al dan niet achterblijvende pensioenopbouw van zelfstandigen. Zo blijkt uit onderzoek van DNB bijvoorbeeld dat slechts 11% van de zelfstandigen pensioen opbouwt in de derde pijler. Is dat erg, vraag je je misschien af?

Wel als zzp’ers na pensionering te maken krijgen met een forse inkomensterugval en daardoor in financiële problemen raken. In dat geval is de AOW-uitkering te laag om van te leven. Dat het niet opbouwen van extra pensioen kan leiden tot financiële problemen wordt overigens ook aangetoond in het Nibud-onderzoek Rondkomen na pensionering, nu en in de toekomst. Daaruit blijkt dat bijna de helft van de zelfstandigen met alleen AOW niet rond kan komen.

Derde pijler

Er zijn verschillende manieren waarop zzp’ers een pensioenpotje kunnen opbouwen. Bijvoorbeeld fiscaal gefaciliteerd via een derde pijlerproduct. Maar ook via sparen en beleggen in box 3. Of door een vrijwillige voortzetting van de pensioenregeling bij een voormalige werkgever. In mijn werk houd ik me met name bezig met die derde pijler.

Zzp’ers die willen kiezen voor een derde pijlerproduct zullen hun jaarruimte moeten berekenen. Deze jaarruimte bepaalt hoeveel kan worden ingelegd. De inleg kunnen zelfstandigen aftrekken van het inkomen bij de aangifte inkomstenbelasting waardoor je een deel van het geld terugkrijgt. De jaarruimte is het tekort aan opgebouwd pensioen over het afgelopen jaar. De niet gebruikte jaarruimte van de afgelopen zeven jaar, de reserveringsruimte, mag ook gebruikt worden. De reserveringsruimte is echter wel gemaximeerd. Een ander fiscaal voordeel van lijfrente is dat er geen belasting hoeft worden betaald over het opgebouwde bedrag. Iets wat bij regulier sparen of beleggen wél het geval is. Wel betalen zelfstandigen inkomstenbelasting als ze de uitkering ontvangen. Via een derde pijlerproduct maken zzp’ers dus gebruik van fiscale voordelen.

Drempel om pensioen op te bouwen

Ondanks dat wij de mogelijkheden en voordelen zien van een derde pijler pensioen voor zelfstandigen, blijkt uit het DNB-onderzoek dat slechts 11% een inkomen voor de oude dag opbouwt via een zo'n product. Hoe komt dat? Ik zie hier een aantal redenen voor.

Allereerst denken mensen zelden na over geld voor later. We stellen dingen uit en denken niet graag aan oud zijn of stoppen met werken. En dat terwijl op tijd beginnen met sparen zoveel extra oplevert door de effecten van rendement op rendement. Maar ons brein hecht toch veel minder waarde aan een beloning in de toekomst, dan in het nu. Dit psychologische fenomeen wordt ook wel delay discounting genoemd. Want stel dat je moet kiezen: nu op vakantie of geld opzij leggen voor later? Dan weten de meesten het wel. Op vakantie.

Daarnaast heeft de AFM-onderzoek gedaan naar drempels in de derde pijler. En roept de sector op om aan de slag te gaan met verbeteringen.

Harmonisatie fiscale behandeling tweede en derde pijler

Tegelijkertijd vragen de veranderingen in de samenleving, die richting een meer flexibele arbeidsmarkt gaan, om een arbeidsvormneutraal pensioenkader. Dat wil zeggen dat de mogelijkheden voor fiscaal gefaciliteerde opbouw van een oudedagsvoorziening voor zelfstandigen én werknemers nagenoeg gelijk worden getrokken met het wetsvoorstel Wet toekomst pensioenen (Wtp). Dat komt vooral door een uitbreiding van de jaar- en reserveringsruimte in de derde pijler. Het gevolg? Zzp’ers krijgen meer ruimte om pensioen op te bouwen. Dat biedt kansen om de condities voor de derde pijler fundamenteel te verbeteren.

Aansluiten bij behoeften zzp'ers

De vervolgvraag is nu hoe aanbieders kunnen meebewegen met de Wtp en vermogensopbouw kunnen stimuleren om te voorkomen dat zzp’ers te maken krijgen met inkomensterugval na pensionering. Daar ben ik samen met het Platform Vermogensplanning van het Verbond mee bezig. Want zijn er andere manieren om zzp’ers te ondersteunen? Wij denken van wel. De individuele keuzevrijheid van zelfstandigen biedt namelijk optimale ruimte voor maatwerk en flexibiliteit. Binnen dit platform onderzoeken we aan welke knoppen aanbieders kunnen draaien om beter aan te sluiten bij de behoefte van zzp’ers.

Maatschappelijke samenwerking om vermogensopbouw te stimuleren

Verder werken we via de Taskforce Inkomen voor Later samen aan het stimuleren van vermogensopbouw van zelfstandigen. In deze Taskforce zitten zelfstandigenorganisaties, SZW, het Nibud, de KvK, MKB-Nederland en het Verbond. Het doel is om zelfstandigen via gerichte informatie te bereiken en te prikkelen om pensioenbewustzijn te vergroten. Ook denken we na over concrete mogelijkheden om de pensioenopbouw voor zelfstandigen te verbeteren in de derde pijler. Bijvoorbeeld door het in kaart brengen van mogelijke nieuwe vormen van pensioenopbouw om tegemoet te komen aan de behoefte van flexibilisering in zowel inleg als tussentijdse opname. Daarnaast kan worden gedacht aan het creëren van een toegankelijke wijze om inzicht te krijgen in de jaarruimte en reserveringsruimte. Bijvoorbeeld door simpele rekentools die op kortere termijn kunnen worden gerealiseerd.

Nog mooier zou zijn als zelfstandigen bij de jaarlijkse aangifte inkomstenbelasting kunnen zien wat de beschikbare jaarruimte en reserveringsruimte is. Ik realiseer me dat meer stappen nodig zijn om dit te realiseren. Een belangrijke stap is dat pensioenuitvoerders aan de Belastingdienst moeten doorgeven hoeveel pensioen deelnemers opbouwen. De Belastingdienst kan dan de jaar- en reserveringsruimte berekenen en tonen. Dit zal zelfstandigen, en werknemers die geen of niet maximaal pensioen in de tweede pijler opbouwen, enorm helpen.

Gezamenlijke visie in de maak

De Taskforce Inkomen voor Later werkt aan een gezamenlijke visie op de verbetering van de derde pijler van het pensioenstelsel. Ik verwacht het advies van de Taskforce dit voorjaar, dus daarover later meer.

Mariska van den Berg-Houweling is beleidsadviseur
Vermogensopbouw en Pensioen bij het Verbond van Verzekeraars