De regelrechter is het eerste initiatief dat voortkomt uit de Experimentenwet. Het doel van dit experiment is om in de praktijk te onderzoeken hoe de procesvoering bij de kantonrechter kan worden verbeterd – met oog voor de behoefte van rechtzoekenden aan meer eenvoud, snelheid en effectiviteit in geschilbeslechting, en aan de-escalatie van conflicten: “Normaal ga je naar een kantonrechter via een deurwaarder of dagvaardingsprocedure en dat doe je nu niet. Het experiment is bij vier rechtbanken gestart, voor een periode van drie jaar”, zo legt Jan van Breda (Projectleider Innovatie en implementatie bij de Raad voor de rechtspraak) uit.
Wat doet de regelrechter?
Bij de rechtbank Den Haag, Overijssel, Rotterdam en Zeeland-West-Brabant is het sinds 1 maart 2025 mogelijk om een procedure te starten via de experimentele procedure. De regelrechter richt zich op een specifieke groep van kwetsbare burgers en kleine ondernemers die een geschil hebben over een bedrag van maximaal 5000 euro of een conflict met hun (ex-)werkgever (geen maximumbedrag).
Bij de regelrechter wordt het makkelijker om een zaak aan te brengen. Bijvoorbeeld door het gebruik van vereenvoudigde formulieren voor beide partijen. Ook de behandeling van de zaak is laagdrempeliger. De nadruk ligt minder op het uitwisselen van schriftelijke standpunten en meer op het bespreken van de zaak tijdens een zitting. Het experiment wordt tussentijds en na afloop geëvalueerd. Zo wordt gekeken of de regelrechter ook bij andere rechtbanken kan worden ingevoerd.
De procedure is gebaseerd op art 96 RV, een bestaande procedure in de rechtspraak. Partijen die onderling niet uit een geschil komen, kunnen gezamenlijk besluiten om dit voor te leggen aan de kantonrechter. Rechtzoekenden kunnen hiervoor bij alle rechtbanken terecht. Zij kunnen daarbij zelf bepalen aan welke kantonrechter zij de zaak voorleggen en hoe de procedure wordt gevoerd. Daardoor kan er sneller, (in sommige gevallen) goedkoper en op meer informele wijze worden geprocedeerd.
Verschillende zorgverzekeraars, woningbouwcorporaties en andere schuldeisers, zoals bijvoorbeeld energieleveranciers benutten deze procedure om een betalingsregeling af te spreken met mensen die bij hen een betalingsachterstand hebben. De rechtbank nodigt gedaagden per brief, SMS en e-mail uit voor de zitting. Op zitting is naast de zorgverzekeraar ook de schuldhulpverlening aanwezig. Als tijdens de zitting aan de orde komt dat er meer schulden spelen, kan de gedaagde in gesprek gaan met de schuldhulpverlener en zich desgewenst direct aanmelden.
De reguliere artikel 96 RV procedure kan alleen met wederzijdse instemming. Meedoen aan deze procedure is niet verplicht. Dat blijkt een knelpunt. In veel gevallen blijkt de wederpartij daartoe niet bereid. Bij de experimentele procedure die hierboven is beschreven, is de gedaagde partij verplicht om deel te nemen aan de procedure.
Laagdrempelig
Van Breda: “In opdracht van het ministerie is eerder onderzoek uitgevoerd naar de toegang tot het recht. Juist het oplossingsgerichte vinden we heel belangrijk. We kunnen laagdrempelig zijn met een eenvoudig aanmeldformulier en door eenvoudige informatie te geven. Als het niet lukt om eruit te komen, hakt de rechter een knop door.”
Een belangrijke innovatie is wijkrechtspraak, die buurtbewoners helpt bij het oplossen van problemen en conflicten
Wijkrechtspraak
Een belangrijke innovatie van de rechterlijke macht is wijkrechtspraak, die buurtbewoners helpt bij het oplossen van problemen en conflicten. Rechtszaken worden behandeld in een wijkgebouw, midden in de gemeenschap, in een minder formele setting dan in een traditionele rechtbank. In alle wijkrechtspraaklocaties zijn zittingen van de regelrechter. In het bijzonder de zittingen waarbij zorgverzekeraars, woningbouwcorporaties en andere schuldeisers, zoals bijvoorbeeld energieleveranciers met mensen die bij hen een betalingsachterstand hebben onder regie van de rechter een betalingsregeling afspreken.
Toegankelijkheid
Toegang tot het recht is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Bij sommige kantonzaken komt minder dan twintig procent van de betrokkenen naar de rechtbank. Dat maakt het voor een rechter lastiger om een oordeel te vellen. Wijkrechtspraak maakt dit laagdrempeliger. Rechter Ingrid Dam geeft een concreet voorbeeld: “In Den Haag hebben we een wijkrechter in Moerwijk voor strafzaken, familiezaken en betalingsachterstanden. Belangrijk is dat de mensen in Moerwijk geen lange reis naar de rechtbank hoeven te maken, maar slechts een klein ritje naar het wijkgebouw.” Anderstaligen kunnen vaak worden geholpen met een tolk.
Het Juridisch Loket biedt op alle rechtsgebieden eerstelijns hulp aan mensen met een laag inkomen
Arbeidsmigranten
De experimentele procedure van de regelrechter is er voor kwetsbare burgers, waaronder bijvoorbeeld arbeidsmigranten. Het Juridisch Loket biedt op alle rechtsgebieden eerstelijns rechtshulp aan mensen met een laag inkomen. Daarnaast geven zij in onder andere Zuid-Holland en Noord-Brabant kwetsbare arbeidsmigranten eerstelijns rechtshulp in hun eigen taal, zoals Pools, Roemeens en Bulgaars.
Hoe werkt een aanvraag bij de regelrechter?
De regelrechter is vooral bedoeld om drempels te verlagen en te komen tot eenvoudiger, sneller en effectievere rechtspraak. Daarnaast is de regelrechter gericht op zoek naar een schikking. Bijvoorbeeld bij een conflict over een consumentenkoop of de nog te innen borg van de huursom. Dit kan zonder dagvaarding in de regelrechter procedure worden opgelost. De eiser start een formulier op rechtspraak.nl en vervolgens wordt de gedaagde gevraagd dit ook te doen. Dat kan via een reactieformulier, maar dit hoeft niet. Zo gauw het formulier binnen is, wordt de zaak gepland. Het verweer kan ook tijdens een zitting plaatsvinden. En als iemand niet verschijnt, wordt het een verstekvonnis. Van Breda: “Het is dus een officiële zitting, net zoals een dagvaardingszitting.”
In 2028 wordt de evaluatie van de experimentele procedure van de regelrechter verwacht.