Het is nu een week geleden dat de Britse premier Boris Johnson de “nucleaire knop” indrukte en de onderhandelingen tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk  op scherp zette. Johnson introduceerde  de Internal market Bill, een wetsvoorstel waardoor de Britse regering sleutelonderdelen van de overeenkomst over Noord Ierland niet meer hoeft toe te passen. Als Johnson tot doel had Michel Barnier, de onderhandelaar voor de EU, te bewegen van de onderhandelingstafel weg te lopen, dan is die poging mislukt.

Door Peter Foster – politiek redacteur van de Financial Times 

Ondanks zo’n duidelijke provocatie en alle andere geintjes, gaat de EU gewoon door met onderhandelen. Diplomaten in Brussel kregen te horen dat de laatste onderhandelingsronde zelfs veel positiever was dan verwacht. Dus wat nu? De EU zit nog stevig aan tafel en Johnson is ook niet teruggekrabbeld. De Britse regering zet zijn wetgeving door, maar waarschijnlijk met een parlementaire noodrem. Een rem die de Europese lidstaten weinig of niet geruststelt omdat Johnson een meerderheid van 80 zetels in zijn parlement heeft.

Wel luisteren om schuldvraag te voorkomen

Vertrouwen vanuit de EU dat het tot overeenstemming komt, is niet realistisch. Maar tegelijkertijd is de EU beslist van plan te blijven luisteren, al was het maar om te voorkomen dat men de schuld krijgt van een no-deal. Al is de kans groot dat er een no-deal komt (sommige lidstaten kunnen nog steeds niet geloven dat het VK, geconfronteerd met Corona, toch de ‘onnodige’ pijn wil nemen van een no-deal).

Vorm no-deal wel al zichtbaar

Een vorm van een deal is zeker al wel zichtbaar, zelfs nu de volgorde en choreografie moeilijker is geworden door het dreigement van Johnson om eenzijdig het Noord Ierland Protocol te herschrijven. Een dergelijke deal komt er als de onderhandeling niet het door Johnson gewenste resultaat oplevert. Dat proces ziet er als volgt uit: het VK krijgt een vrijhandelsverdrag met een nultarief en nul quota voor in- en uitvoer met Brussel in ruil voor het bereiken van een wederzijds aanvaardbaar standpunt over staatssteun (er is een heel goed stuk van het Institute for Government beschikbaar over hoe dat eruit zou kunnen zien).

Deze deal gaat veel minder ver dan het openingsbod van de EU dat stelt dat er een “dynamische uitlijning” moet zijn met Europese regels en toezicht op de naleving door het Europees Hof van Justitie. Tegelijkertijd eist de EU dat het VK aanvaard dat er “gedeelde principes” nodig zijn over subsidies aan ondernemingen, die op hun beurt weer verder gaan dan de ruime definities van de Wereldhandelsorganisatie (WHO); een onafhankelijke toezichthouder waar klagers hun recht kunnen halen én waarschijnlijk leidt tot een overkoepelend conflictoplossingsmechanisme.

Zorgen over Ierse protocol wegmasseren

Als dit wordt bereikt, en het paper van de Britse regering over staatssteun suggereert dat beide partijen ver van elkaar staan, dan zou de EU de zorgen van Downing Street over het Ierse Protocol weg kunnen masseren. Om te beginnen: een 0% in- en uitvoerheffing laat de vraag verdwijnen bij welke goederen bedrijven het risico lopen dat zij er in- en uitvoerrechten over moeten betalen wanneer zij van Groot Brittannië naar Noord Ierland worden vervoerd. Er blijven dan nog steeds veel nalevingslasten over, maar de Britse regering heeft £200m aangekondigd voor een Trader Support Service om deze nalevingslasten voor bedrijven te verlichten.

Een overeenkomst over staatssteun biedt ook de kans om artikel 10 van het Ierse Protocol te adresseren, waarvan de Britse regering vreest dat dat teruggrijpt op staatssteunbeslissingen die vooral Groot Brittannië raken. Hierdoor wordt de soevereiniteit die het VK via Brexit wilde bereiken, juist verzwakt.

En mochten al die issues opgelost worden, dan nog lijkt het onwaarschijnlijk dat het hele pakket ten onder gaat over de vraag of Noord-Ierse bedrijven douaneformulieren moeten invullen wanneer zij goederen naar Groot Brittannië sturen. Ja, dit is een eis vanuit EU Douaneregels (waarvan Johnson vindt dat Noord Ierland ze moet volgen) en die officials aan beide kanten niet onoverkomelijk vinden.

Inbreukprocedure

Een deel van het probleem is nu de politieke choreografie, gegeven de harde standpunten die beide zijden hebben ingenomen. De EU heeft Johnson de deadline van 30 september opgelegd, dan moet Johnson het wetsvoorstel (waaraan de EU zich ergert) intrekken. Dit zal niet gebeuren.

Een oplossing zou kunnen zijn dat de Europese Commissie een inbreukprocedure tegen het VK start (waarvan de Commissie denkt dat ze dat proces kunnen starten voordat het wetsvoorstel wet wordt), om zo hun eer te redden, terwijl de gesprekken voortgaan. Tegelijkertijd kan het VK de voortgang van het wetsvoorstel een beetje temperen. 

Wel of geen overeenstemming

Uiteindelijk wordt zo’n deal, als die al bereikt wordt, vanuit de EU alleen geratificeerd op de voorwaarde dat het VK de onderdelen uit de Internal market Bill haalt en het Ierse Protocol volledig implementeert – waarvan het VK constant toezegt dat te zullen doen.

Dit scenario zorgt ervoor dat de EU in overleg blijft met de Britten. Het zal er ook voor zorgen dat, als er geen overeenstemming wordt bereikt, dat alleen maar komt doordat de Britten besloten hebben om van de onderhandelingstafel weg te lopen, of actief hun verplichtingen verbreken uit de ‘withdrawal agreement’ van de herfst van 2019.

Fundamentele vraag

De fundamentele vraag blijft of de Britse regering geïnteresseerd is in een deal onder deze voorwaarden of — zoals de vorige Britse ambassadeur bij de EU, Sir Ivan Rogers, schetste — de Britse regering al heeft besloten dat een no-deal onvermijdelijk is.  Als dat laatste het geval is, dan zit er een brute politieke logica in hun acties. Als overeenstemming over staatssteun zo’n inbreuk is op de Britse soevereiniteit dat Johnson en Dominic Cummings dat niet kunnen verteren, dan dicteert die logica dat zij het Noord Ierland Protocol moeten repareren.

Teruggrijpen op staatsteun niet haalbaar

Als het doel is onbelemmerde soevereiniteit, dan is het “teruggrijpen” op staatssteun waarvoor de Britse regering al door haar ambtenaren is gewaarschuwd (zowel in januari als tijdens de heronderhandelingen) duidelijk onverenigbaar met dat doel.

In politiek opzicht, zo zegt Sir Ivan, dan kan het voor het VK eenvoudiger zijn om de disrupties die een no-deal zal veroorzaken te wijten aan een halsstarrige EU dan door een deal ondertekent door Johnson en die – zonder twijfel – enkele weken eerder onder luid gejuich ontvangen wordt als een nieuwe panklare overwinning van de premier.

Er is nog steeds tijd (gezien het groeiend aantal internationale waarschuwingen, inclusief de meest recente van Joe Biden) om de koers om te gooien en een overeenkomst met de EU te sluiten. Gezien de wetgevende gewelddadigheid blijft de bal voorlopig bij Johnson.