Het is voor iedereen in de zaal duidelijk, zeker na het indringende verhaal van admiraal buiten dienst, Rob Bauer, dat de wereld om ons heen razendsnel verandert. Geopolitieke spanningen, technologische doorbraken en interne verdeeldheid zetten de EU onder ongekende druk. Terwijl burgers houvast zoeken, lijkt het Europese project vastgelopen. Volgens In ‘t Veld is het tijd om het fundament opnieuw op te bouwen, want pleisters plakken werkt niet meer.
Met haar betoog legde zij de vinger op de zere plek: “Als we onze vrijheid, veiligheid en welvaart willen beschermen, moet Europa opnieuw worden uitgevonden. Niet met cosmetica, maar met ingrijpende structurele hervormingen. Europa moet zich aanpassen aan de nieuwe realiteit, anders dreigt ze irrelevant te worden. Zij oogt misschien nog stabiel van buiten”, vervolgt ze, “maar in werkelijkheid is ze een bouwval van binnen.”
En dat heeft volgens In ’t Veld alles te maken met het gebrek aan aandacht voor Europa. “Bestuurlijke kwesties in Nederland vullen dagelijks het nieuws. Trump is all over het nieuws. Maar over hoe Europa werkt? Doodse stilte. De Europese instellingen zijn een blinde vlek geworden. Terwijl tegelijkertijd mensen hun leven wagen om toegang te krijgen tot het 'saaie' Europa, houden wij het voor lief,” zo benadrukt zij. “Als Trump ons iets leert, dan is het wel hoe belangrijk een robuuste democratie is. Waarom kijken we dan niet kritisch naar die van onszelf?”
In ’t Veld constateert dat Europa nog wordt bestuurd via een verdrag dat zijn oorsprong vindt in 2000. Lang voor sociale media, de financiële crisis en de oorlog in Oekraïne. De wereld is veranderd. De Unie is veranderd. Maar voor In ’t Veld is een ding duidelijk: “Het EU-bestuur is blijven steken in de vorige eeuw.”
Het vetorecht is volgens In ’t Veld één van de grootste democratische problemen. “Eén land kan alles blokkeren. Orbàn is slechts het symptoom van een ziek systeem waarin nationale belangen altijd winnen. Maar ook Nederland, Frankrijk en België hebben zich schuldig gemaakt aan het saboteren van Europese besluiten. Nederland houdt Schengen-uitbreiding tegen. Frankrijk torpedeert een handelsdeal met Zuid-Amerika. En België saboteerde bijna een akkoord met Canada.”
Volgens In ’t Veld verandert de Europese Raad, bedoeld als coördinerend overleg, hierdoor in een ongrijpbare macht zonder democratische controle. Formeel mag het orgaan geen wetten maken, maar in de praktijk regeert het met decreten. “Net als Trump. Een systeem waarin 27 regeringsleiders als koninkjes zonder verantwoording opereren, is geen democratie.”
De interne markt is officieel de trots van de EU, maar In ’t Veld ziet in praktijk heel veel scheuren. Dat komt onder andere door de talloze verschillen in belastingen en regels die het ondernemen over de grens nodeloos ingewikkeld maken. Daardoor zijn, volgens berekeningen van het IMF, de kosten van de EU even groot als torenhoge importtarieven. “De interne markt faalt niet door gebrek aan kennis of geld”, benadrukt In ‘t Veld. “Het ontbreekt aan politieke moed. Want hoe kan het dat er nog steeds geen sprake is van één Europese luchtverkeersruimte, een pan-Europees treinnetwerk en een digitale infrastructuur die ons onafhankelijk maakt?”, vroeg zij de zaal om meteen antwoord te geven: “Nationale ego's staan onze collectieve vooruitgang in de weg.”
Zo bungelt Europa in de strijd om digitale dominantie onderaan. China en de VS zetten de toon in AI en big tech, terwijl Europese startups kopje onder gaan, zo somt zij op. “Amerikaanse techreuzen nemen veelbelovende Europese bedrijven over, terwijl Europese wetten zoals de Digital Services Act traag en tandeloos worden toegepast. Zelfs initiatieven als Gaia-X, bedoeld om Europese cloudsoevereiniteit te waarborgen, worden ondermijnd doordat Amerikaanse spelers een te grote vinger in de pap hebben.”
Daarnaast kent de EU 27 legers, maar zonder gezamenlijke strategie. “En dan blijft Europa kwetsbaar,” meent In ‘t Veld. “Een miljard voor defensie klinkt indrukwekkend, maar zonder visie is het weggegooid geld. De Amerikanen leveren het materieel, Europa betaalt en kijkt toe. En bij de verhoogde defensiebudgetten ontbreekt democratisch toezicht. Parlementen staan buitenspel, de controle is minimaal.” Volgens In ’t Veld complementeren de schandalen rondom declaraties de institutionele chaos waar Europa zich in bevindt.
Tegelijkertijd daalt de uitvoering van uitspraken van Europese rechters dramatisch. “Von der Leyen negeert het Hof van Justitie en Duitsland negeert asielwetgeving. Regeringsleiders vallen het Europees Hof openlijk aan wanneer het hun beleid hindert. “Kortom; de juridische checks and balances brokkelen af, net als in de VS. Rechters staan onder politieke druk en inbreukprocedures worden nauwelijks nog gestart. Met als gevolg dat de onafhankelijke rechtspraak wordt uitgehold en autoritaire tendensen worden zelden bij naam genoemd. “Als lidstaten ongestraft wetten negeren”, stelt In ’t Veld, “dan verliezen we de kern van onze Unie.”
Mario Draghi stelde dat Europa jaarlijks 800 miljard moet investeren om competitief te blijven: Do this, or it's a slow agony. “Hij heeft gelijk”, zegt In t’ Veld resoluut. “Defensie, economie, digitale weerbaarheid en de rechtsstaat: ze vragen allemaal om Europese antwoorden. Nationale regeringen gaan die niet geven. De EU moet fundamenteel veranderen, of ze blijft steken in machteloosheid.” Volgens In ‘t Veld zijn structurele hervormingen onvermijdelijk. “De geschiedenis leert dat Europa in staat is tot grote veranderingen. Dit is weer zo’n moment. We kunnen niet blijven wachten. Maatschappelijke organisaties, burgers en overheden moeten zich uitspreken. De toekomst van Europa staat op het spel,” zo waarschuwt In ’t Veld.
In de slotminuten van haar speech riep In ’t Veld op om dit keer te voorkomen dat ons continent al slapend naar de afgrond wandelt. “Europa staat op een kruispunt. Blijven we hangen in het verleden of kiezen we voor een nieuwe koers? Wat nodig is, is politieke moed. En een Unie die zich opnieuw durft uit te vinden.”
“Alleen door moedige keuzes kunnen we de EU toekomstbestendig maken”, besluit In ‘t Veld. “De tijd van aarzelen is voorbij. We moeten nu durven. Met visie en moed kunnen we Europa weer koploper maken in vrijheid, veiligheid en welvaart.”
Tekst: Barbara van der Rest / Beeld: Ellen Jonges