Hij voelt zich al jaren een roepende in de woestijn. Tim van Hattum (Wageningen Universiteit) schreef in 2022 het boek Only Planet, een klimaatgids voor de 21ste eeuw. Zelf noemt hij het vooral een survivalgids. “De besluiten die we nu nemen, hebben de komende duizenden jaren effect. Het doet er dus echt toe.”
Van Hattum staat voor een bomvolle collegezaal bij DNB. Ruim honderd aanwezigen van banken, verzekeraars en pensioenfondsen hebben zich verzameld in Amsterdam voor de Klimaatwerkconferentie. Het motto is ‘minder denken, meer doen’. Impact maken. En wie kun je dan beter uitnodigen dan Van Hattum om de zaal te prikkelen tot actie over te gaan?
Ir. ing. Tim van Hattum is Programmaleider Klimaat bij de Wageningen Universiteit. Hij heeft, samen met zijn collega's, een groene visie ontwikkeld voor Nederland in 2120. Met zijn boek Only Planet, dat in 2022 is verschenen, wil hij laten zien dat het nog niet te laat is om een groene toekomst te creëren. Nieuwsgierig naar zijn visie? Klik hier!
Hij laat een foto zien van Earthrise met daarop een veelzeggende quote van Martin Luther King jr. “Fly. If you can’t fly, run. If you can’t run, walk. If you can’t walk, crawl. But whatever you do, you have to keep moving forward”. Wars van enige arrogantie meldt hij terloops dat hij in een app-groepje zit met Al Gore. “Die quote kwam daar voorbij. Een rake wat mij betreft.”
Hij benadrukt niet te kunnen vliegen, maar hij kan wel rennen. “Dit voorjaar heb ik de Mont Blanc Marathon gelopen. Daar zag ik de gletsjers letterlijk wegsmelten.” Hij liep met startnummer 2120 en dat is niet geheel toevallig. “Het is een knipoog naar de kaart van Nederland in 2120.”
Van Hattum vergelijkt het aanpakken van klimaatverandering wel vaker met het lopen van een marathon. “De tijd dringt, dus je moet harder lopen, terwijl de wegen naar de top steeds steiler worden.”
De hoofdboodschap van zijn boek (Only Planet) dat eind 2022 verscheen, is glashelder. Er staan zeven natuurlijke routes in, die de weg wijzen naar een hoopvolle toekomst voor onze planeet. “De wereld staat in brand, maar waar zijn wij mee bezig? Wij zijn alleen maar druk met de korte termijn. Gelukkig realiseert de financiële sector zich dat ook, want het klimaat gaat bij ongewijzigd beleid 38 biljoen euro per jaar kosten. Als we aan de doelen van Parijs willen voldoen, hebben we twee tot vier procent van het wereldwijde BBP nodig. Doen we dat niet, dan kost het ons twintig procent.”
Hij herhaalt zijn boodschap een aantal keren tijdens de keynote. “Het klimaat is dé opgave van deze eeuw. Ik wil Nederland graag koploper van groene klimaatoplossingen maken, maar dat moeten we wel samen doen.”
Hij kijkt de zaal in en vraagt wie het laatste IPCC-rapport heeft gelezen. Slechts een enkele hand gaat de lucht in. Tot teleurstelling van Van Hattum, want ook de kernboodschap van dat rapport is volgens hem glashelder. “Het wordt warmer. Dat komt door de mens en het is ernstig. Maar gelukkig zeggen de onderzoekers ook: we can fix it!”
Actie is dus nodig, vertelt Van Hattum. En liefst een beetje snel. “Klimaatverandering is niet meer weg te denken uit ons leven. Ik hoef maar de overstromingen van Valencia te noemen of de vele bosbranden en iedereen weet genoeg. Toch zijn we niet op dat soort extremen voorbereid. Onze steden niet, onze landbouw niet. Op allerlei terreinen worden onze modellen ingehaald door de werkelijkheid.”
Hij noemt klimaatadaptatie een must en uitermate belangrijk, maar benadrukt tegelijkertijd dat we nu al tegen de grenzen aanlopen. Hoe dat kan? “Biodiversiteit. We hebben het minder over de natuur dan over het klimaat, terwijl die natuur ontzettend onder druk staat. Veel mensen realiseren zich dat niet, maar meer dan de helft van onze economie is afhankelijk van onze natuur. Jaarlijks geven we wereldwijd 35 keer meer uit aan zaken die de natuur kapot maken dan aan zaken die de natuur redden. Absurd toch?”
Hij laat weer een plaatje zien. Uit het IPCC-rapport dit keer. “Zes van de negen planetaire grenzen zijn inmiddels overschreden. Een slechte score. IPCC concludeert niet voor niks dat onze planeet ziek is. Gelukkig nog niet ongeneeslijk ziek, maar dan moeten we nu wel aan de slag.”
Om die actiebereidheid aan te wakkeren, is een hoopvol verhaal nodig. En een heldere visie. Van Hattum: “Een paar jaar geleden gaf ik een gastles bij een van mijn kinderen in de klas. Ik had het over overstromingen, hitte, allerlei ellende, echt een negatieve boodschap. Toen ik al die bange koppies zag, dacht ik: wat sta ik hier nou te vertellen? De hele wereld maakt zich zorgen, maar iedereen begint ook zo zoetjes aan de hoop te verliezen. Grote veranderingen volgen vaak dezelfde fases als rouw: er is eerst shock, daarna ontkenning, vervolgens worden mensen boos en sommigen uiteindelijk zelfs bang of depressief. We moeten het echt anders verwoorden om het grote publiek te (blijven) bereiken. Wat we nodig hebben, is een goede en inspirerende visie. Een nieuw verhaal van hoop en actie dat duidelijk maakt waar we naar toe gaan.”
Hij zegt het niet met zoveel woorden, maar van de politiek valt die heldere visie niet te verwachten. “Toch is het voor mij klip en klaar dat er wat moet gebeuren. Het piept en het kraakt op tal van terreinen. We moeten bouwen, maar hebben de ruimte niet. De emissies moeten naar beneden en we moeten ons aanpassen aan extremen. En dat alles in samenhang met de biodiversiteit.”
Hij legt de klemtoon op dat laatste. “We kunnen de klimaatcrisis en biodiversiteit niet los zien van elkaar. Dus moeten we ze ook in samenhang aanpakken. Dat betekent dat de natuur een essentieel onderdeel is van de oplossing. We staan echt voor de grootste verbouwing ooit.”
Simpel vertaald moet ons land opnieuw worden opgebouwd. Van Hattum: “We moeten een nieuwe kaart maken voor Nederland in 2120, met een nieuw perspectief. Ik denk onder meer aan energie- en voedselproductie op zee. Maar ook aan meer ruimte voor het water, meer bos, groene en gezonde steden. Onze landschappen moeten we inrichten als een spons. We moeten het water met andere woorden niet meer langer laten weglopen, maar opvangen. Die nieuwe kaart betekent overigens wel dat we een andere visie op onze landbouw moeten ontwikkelen, die meer gericht moet zijn op de voedselproductie voor mensen in plaats van voor dieren. Ook moeten we meer gaan bouwen met hout en andere adaptatieve woningbouw.”
Het verhaal van Van Hattum is niet nieuw. Hij heeft vanaf eind 2019 overal de kans gekregen om zijn visie te vertellen. Variërend van actualiteitenprogramma’s op televisie tot en met het magazine van Linda de Mol. “En dan nu, vijf jaar later, mag ik het verhaal ook eindelijk hier vertellen”, zegt hij met een brede lach.
Misschien is hij wel het meest blij geweest met de redactie van Linda. “Nederland snakt naar een hoopvol toekomstperspectief. En een helder verhaal. Wij schrijven ongelooflijk ingewikkelde rapporten. Daar bereik je het grote publiek niet mee. Wij hebben veel creativiteit nodig om ons verhaal te blijven vertellen. Daarom vind ik het ook zo fijn dat een theaterproducent mij een tijdje geleden belde. Hij wil zijn productie over een hoopvolle toekomst Only Planet noemen en vroeg mijn toestemming. Vanaf september 2026 is zijn musical door heel Nederland te zien. Fantastisch, want duurzaamheid is allang niet meer nice to have. Sterker nog, als rijk westers land (met zo’n beetje de hoogste uitstoot per hoofd van de bevolking) hebben we een enorme verantwoordelijkheid. En die verantwoordelijkheid geldt ook voor de financiële sector.”
(Tekst: Miranda de Groene)
De noodzaak voor een lange termijnvisie om ons land anders in te richten, is duidelijk. Datzelfde geldt voor de rol van de financiële sector. “Alleen als we de krachten bundelen, kan de transitie naar een natuurpositieve toekomst snel gaan”, meent Van Hattum. Maar waar moeten we in godsnaam beginnen? “Dat is de one million dollar question”, reageert hij gevat. “Als we nu veel investeren, hebben we op de lange termijn veel baten. Maar, het return of investment levert nu geen cash flow op. Hoe gaan we dat tackelen? Dat is de vraag die ik aan de financiële sector zou willen stellen. We moeten een grote puzzel leggen, met zijn allen, want ieder stukje telt. En we hebben haast, want de toekomst begint vandaag!”