Ethisch kader (2): a.s.r.

In de zomer van 2020 heeft het Verbond het 'Ethisch kader datagedreven besluitvorming' voor zijn leden geïntroduceerd. Het gaat bij dit kader om open normen, waarbij iedere verzekeraar in de eigen praktijk de precieze scope moet bepalen. In een serie artikelen vertellen verzekeraars hoe zij invulling geven aan het Ethisch kader.

Kyon Soons is ethisch adviseur bij a.s.r. Hij durft niet te stellen dat hij de enige ethicus is die in vaste dienst is bij een Nederlandse verzekeraar, maar hij is zeker een van de weinigen. “Vaak worden compliance-afdelingen bij verzekeraars getraind door externe ethici, terwijl ik heb ervaren hoe belangrijk het is om de praktijk van binnenuit te kennen. Ik weet welke afdeling met welke vragen worstelt. De dilemma’s voor een klantmanager zijn echt van een andere aard dan die voor een collega die zich met beleggingen bezighoudt.”

Workshops ethiek

Soons is in 2016 ‘toevallig’ in de verzekeringsbedrijfstak terechtgekomen. “Ik werkte bij a.s.r. in een tijdelijk dataverrijkingsproject en zocht werk in mijn eigen vakgebied. Dat viel niet mee en uiteindelijk ben ik eind 2017 bij a.s.r. teruggekeerd in een klantfunctie op de afdeling Hypotheken. Op een dag vernam mijn directeur Hypotheken dat ik ethicus ben en de afdeling Compliance wilde toevallig net een workshop over ethiek organiseren. Ik heb ze toen geholpen. In die workshop had ik allerlei casussen uit het bedrijfsleven opgenomen, waaronder de werkomstandigheden van promotiemeisjes tijdens het WK in Zuid-Afrika en de mensenrechtenschendingen in de palmolie-ketens in Indonesië. Doel was om de collega’s vooral aan het denken te zetten.”

"Ik krijg vaker de vraag of ik het geweten van a.s.r. ben. Dat ben ik niet, maar soms ben ik wel dat stemmetje op die schouder"

Uitdaging

Langzaam maar zeker krijgt Soons het in 2018 drukker met de ethiek. Steeds vaker komen collega’s en afdelingen bij hem terecht. De uitdaging is elke keer hetzelfde: hoe kun je complexe ethische theorieën platslaan en werkbaar maken? “Neem iets ‘simpels’ als de tabaksindustrie”, merkt Soons op. “a.s.r. investeert niet in tabak, maar is het dan maatschappelijk wel te rechtvaardigen dat we medewerkers in de tabaksindustrie van een goed pensioen voorzien? Kunnen we met andere woorden verschil maken tussen objecten en personen? Dergelijke dilemma’s stellen je steeds opnieuw voor de vraag: wat vinden wij nog acceptabel en verantwoord?”

Vragen stellen

Inmiddels hebben alle vragen, opmerkingen, trainingen en workshops geleid tot de nodige (serieuze) casuïstiek, vertelt Soons. De meest flauwe samenvatting van zijn rol als ethicus is dat hij “komt om een beslissing moeilijker te maken en vervolgens weer wegloopt”. De serieuze variant is dat Soons is aangenomen om kritische vragen te stellen. Of liever: om anderen te leren die vragen te stellen.
“Ik krijg vaak de vraag of ik het geweten van a.s.r. ben, maar dat ben ik niet. Soms ben ik wel dat stemmetje op iemands schouder, die zegt: is dat wel zo handig? Als een verzekeraar maatschappelijk relevant wil zijn, dan moet hij die relevantie in de praktijk inbedden. Dat betekent dat je mensen moet leren om de juiste vragen te stellen en dat kost tijd. In eerste instantie ben ik heel idealistisch begonnen. Ik dacht dat na een paar jaar buffelen iedereen de ethiek wel zou snappen, maar de werkelijkheid is veel complexer. Ik kan niet van alle 4.000 a.s.r.-collega’s een ethicus maken, maar ik kan de organisatie wel ethisch zelfredzaam maken. Bijvoorbeeld door workshops te organiseren, trainingen te geven, vragen te stellen en guidance te ontwikkelen, zodat ze zelf met de ethiek uit de voeten kunnen.”

Bedrijfsbreed

In de dagelijkse praktijk merkt Soons dat de vrijblijvende aard van ethiek intern verandert. “Ik werk op de afdeling compliance en onlangs heb ik de balans opgemaakt over waar we nu staan. Het is heel fijn dat alle bedrijfsonderdelen zich inmiddels bezighouden met ethische dilemma’s, maar hoe doen we dat bedrijfsbreed? Kan het zo zijn dat een klant voor de ene verzekering wel wordt geaccepteerd en voor een andere niet? En waarom dan niet? We willen een consistent en navolgbaar beleid voeren. Het vrijblijvende is er nu wel af.”

"We willen een consistent beleid voeren. Het vrijblijvende is er nu wel af"

Ethische volwassenheid

De ethiek is zich met andere woorden aan het ontwikkelen binnen a.s.r. “We zijn op weg naar ethische volwassenheid”, noemt Soons dat. Hij heeft het met opzet over ‘een weg’, omdat het Ethisch kader datagedreven besluitvorming van het Verbond van Verzekeraars open normen heeft. “Het zijn geen zwart-wit regels en dus moet je als verzekeraar steeds opnieuw reflecteren hoe je normen zich verhouden tot de werkelijkheid. Als de maatschappij verschuift, kijk je kritisch of je normenkader daar nog op aansluit.”

Leg uit wat je doet!

Ethiek heeft in die zin veel, zo niet alles, te maken met uitlegbaarheid, benadrukt hij. “Leg uit wat je doet, waarom en voor wie? Welk besluit neem je op welk moment? Welke argumenten spelen daarbij een rol? En welke belangen van stakeholders heb je daarbij afgewogen? Ik noem dat altijd moresprudentie of het organisatorisch geweten, waarbij je constant reflecteert op de dan geldende moraal. Stel dat wij bij a.s.r. een moreel verschil zien in het zorgen voor een pensioenvoorziening voor mensen die werken in de tabaksindustrie en het maken van de sigaretten zelf. Als wij die pensioenvoorziening wel zouden willen leveren, dan is dat een ethische keuze. Waarschijnlijk moeten we in dat geval bereid zijn om een reputatierisico te lopen, want er zijn ook andere partijen waar die mensen dekking kunnen vinden. Op het moment dat die keuze er niet is en die mensen onverzekerbaar dreigen te worden, verandert de situatie en kun je je morele verantwoordelijkheid nemen om die mensen toch van de benodigde dekking te voorzien. Ik bedoel er maar mee te zeggen dat elke beslissing die vandaag weloverwogen en verantwoord lijkt, morgen ineens in een ander daglicht kan komen te staan. Daar moet je als organisatie kritisch op kunnen reflecteren.”

Duurzaamheid

De grootste uitdagingen verwacht Soons dit jaar op het terrein van duurzaamheid. “Er komt genoeg wetgeving op ons af, maar wij willen meer doen dan wordt gevraagd. We willen bij de koplopers horen en dat betekent keuzes maken. Waar ligt onze expertise? Waar zit onze meeste kennis en kunde? Wat kunnen we wel en wat niet betekenen voor de maatschappij? Kortom, waar zetten we op in? Gaan we ons met onze schadeproducten meer richten op preventie of kiezen we voor het bevorderen van de vitaliteit van werknemers? Ik denk dat die duurzaamheid de komende jaren in een stroomversnelling komt en heel veel dilemma’s met zich mee zal brengen.”

Keuzes maken

Een van de grootste dilemma’s daarbij zal zijn om keuzes te maken. “We kunnen niet alles doen en moeten bepalen waar wij de meeste impact kunnen hebben. Bovendien dwingt het Ethisch kader ons ook om na te denken over zaken als solidariteit, verzekerbaarheid en klantautonomie. Dat zijn abstracte thema’s waar het Ethisch kader richting aan geeft, terwijl het tegelijkertijd voldoende ruimte biedt om er als bedrijf een eigen invulling aan te geven. Die open norm vergroot het toepassingsbereik van ethiek. Het helpt zelfs mij, als ethicus, om intern het gesprek aan te gaan. Wat voor vraagstukken krijgt een datascientist dagelijks voor zijn kiezen? Wat voor vraagstukken krijgt een productmanager? En kunnen die twee op een bepaalde manier met elkaar ‘praten’, zodat we ook echt invulling geven aan het Ethisch kader? Een van de mooiste effecten van het Ethisch kader is overigens, dat het toepasbaar is zonder dat ik erbij zit. Bovendien hoef ik door de urgentie van het onderwerp niet meer te lobbyen voor het belang van ethiek.”

"Ik wil graag het ethisch bewustzijn bij a.s.r. vergroten"

Keuzes maken

De vraag rijst. Wat is zijn ultieme doel bij a.s.r.? “Het hoofddoel is dat ik het ethisch bewustzijn in de organisatie wil vergroten. En natuurlijk is het heel makkelijk om aan het einde van het jaar te tellen hoeveel trainingen, workshops en dialoogsessies er over data-ethiek, inclusie en diversiteit zijn georganiseerd. Maar om er echt een vinger op te leggen en te zeggen waar ethiek het verschil maakt, is een stuk minder makkelijk. Ik ben pas echt tevreden als ik bij wijze van spreken over een paar jaar zomaar weg kan lopen, omdat ethische reflectie in het gedrag, de cultuur en diverse handvatten van a.s.r. zit. Om in verzekeringstermen te spreken: als het vuur blijft branden als ik weg zou lopen, dan zijn we op de goede weg!”

In het eerste deel van onze serie over het Ethisch kader kwam Athora Netherlands aan bod. Gemist? Lees het hier terug!